Cognitive Biases : จิตวิทยาอคติในการตัดสินใจ ฉบับนักพัฒนาโปรดักส์

ก่อนที่จะพูดถึงเรื่องว่าจิตวิทยา Cognitive Bias คืออะไร, เพราะอะไรเราถึงต้องรู้จักมัน และ ควรรู้แค่ไหนบ้าง เราจะต้องมารู้ก่อนว่าบทความนี้ถูกเขียนมาเพื่อใคร ความจริง Cognitive Bias ก็เป็นเรื่องที่ทุกคนควรรู้ แต่บทความนี้จะเพียงแค่เน้นไปที่นักพัฒนาโปรดักส์ ซึ่งนักพัฒนาโปรดักส์ในที่นี้ไม่ได้แปลว่าเป็น Develop แต่แปลว่าทุกๆคนขององค์กรที่มีส่วนร่วมในการพัฒนา, ตัดสินใจ และผลักดันให้เกิดผลิตภัณฑ์ขึ้นมา ไม่ว่าจะเป็น CEO, Developer, Designer, Researcher, Creative, Marketer, UX Designer, Project Manager หรือใครก็ตามที่มีส่วนเกี่ยวข้อง เรานับว่าเป็นทีมนักพัฒนาโปรดักส์เช่นกัน

ว่ากันด้วยเรื่องของวิชาจิตวิทยา (Psychology) และ เศรษฐศาสตร์พฤติกรรม (Behavioral economics) ที่มีการศึกษาและทำวิจัยพฤษติกรรมด้านสังคมและการรับรู้-การคิดของมนุษย์กันมาอย่าวยาวนาน ทดลองและถกเถียงจนได้ออกมาในหัวข้อที่ว่าด้วย ความผิดพลาดในกระบวนการคิด 🧠

เรามักมีอคติที่จะเลือกรับข้อมูลแต่ในสิ่งที่ยังคงจะยืนยันความเชื่อเดิมของตัวเอง ซึ่งพฤษติกรรมแบบนี้จะเรียกว่า ‘Confirmation bias’ — Gag by Tom Fonder

Cognitive Bias คืออะไร ?

ความคิดของเรามีข้อจำจัดต่างๆ และข้อจำกัดต่างๆนี้ที่ทำให้เรามีอคติ ความลำเอียง ซึ่งเป็นเรื่องที่ติดตัวมนุษย์มาอยู่แล้ว ข้อจำกัดทางความคิดทำให้เกิดความผิดพลาดในกระบวนการคิด (Cognitive Error) ที่จะส่งผลต่อการรับรู้ การแยกแยะ และการตัดสินใจ ทำให้เรากระทำหรือคิดสิ่งต่างๆไม่ได้เป็นไปตามสิ่งที่เหมาะสมอย่างที่ควรจะเป็นจริงๆ ความผิดพลาดนี้มักเกิดขึ้นเป็น ‘ประจำ’ และสร้างอุปสรรคที่ทำลายเหตุผลของเราอยู่บ่อยๆโดยที่เราไม่ทันรู้ตัวเลยด้วยซ้ำ เช่น เรามักจะประเมินความรู้ของตัวเองมากเกินไป ทำให้ตัดสินใจอะไรแบบเสี่ยงๆ, เราจะเลือกรับข้อมูลแต่ในสิ่งที่ยังคงจะยืนยันความเชื่อเดิมของตัวเอง (การ์ตูนข้างบน), เรามักจะเออออไปกับเสียงของคนส่วนมาก เป็นต้น

แต่ถึงอย่างงั้นความผิดพลาดทางความคิดก็ยังมีข้อดีอยู่บ้าง บางสถานการณ์ที่เราต้องใช้ความรวดเร็วในการตัดสินใจ ต้องประมวลผลของข้อมูลในหัวแบบเร็วๆ เช่นการหลีกหนีระวังภัยอันตราย จึงถือได้ว่าการที่เรามีข้อผิดพลาดพวกนี้ทำให้เรามีความเป็นมนุษย์และเอาตัวรอดได้นั้นเอง …ซึ่งเรื่องนี้เลยเป็นเรื่องที่มีผู้คนให้ความสนใจกันเป็นจำนวนมาก เพราะการรู้ถึงอคติ ข้อผิดพลาดทางความคิดเป็นเรื่องที่เราสามารถนำไปปรับใช้พัฒนากับหลายๆอย่างในชีวิตตั้งแต่การงานไปจนถึงการใช้ชีวิตประจำวันให้ดีขึ้นได้ ทำให้มีผู้เชี่ยวชาญจำนวนมากได้วิจัยและนิยามข้อผิดพลาดทางความคิดทั้งหลายเหล่านี้ไว้เป็น ‘Cognitive Bias’ ที่มีมากกว่า 150 ลักษณะ!

Daniel Kahneman และ Amos Tversky ผู้ได้ชื่อว่าเป็นบิดาแห่งวิชาเศรษฐศาสตร์พฤติกรรม ที่เป็นกลุ่มแรกที่พัฒนาทฤษฏี Heuristics และ Cognitive biases ซึ่งแดเนียลเองยังเป็นผู้เขียนหนังสือ Thinking fast and slow ที่ว่าด้วยการทำงานทางความคิดของสมอง(System1:คิดโดยใช้สัญชาตญาณ →System2:คิดโดยใช้การไตร่ตรอง) ที่เป็นตัวแปรสำคัญในการทำงานของ Bias ต่างๆด้วย

Thinking Fast & Slow, D. Kahneman, 2001

เรามาแยกแยะปัญหาใหญ่ๆที่ทำให้เราเกิด Cognitive Bias ได้เข้าใจง่ายยิ่งขึ้น ดังนี้…

.
.
.

👉 อ่านต่อเต็มๆได้ที่นี่ครับ
https://chanalaaa.com/cognitive-biases-for-product-designer/